Các nguyên tắc chiến lược khi vận dụng Tốt (Pawn Play)
Sử dụng tốt hiệu quả
Một trong những kỹ năng quan trọng nhất trong cờ vua là biết cách sử dụng tốt hiệu quả. Tốt có giá trị thấp hơn quân, nên được dùng để kiểm soát bàn cờ. Mất một tốt mà không có bù đắp thích đáng có thể khiến ván cờ nghiêng hẳn về đối thủ.
Quan trọng
Tốt là công cụ kiểm soát bàn cờ mạnh mẽ vì sự hy sinh của chúng ít tốn kém hơn quân. Trong ván cờ cân bằng, chỉ một tốt thôi cũng có thể quyết định kết quả.
Tốt đứng trước quân
Tốt nên tạo thành rào chắn để quân phía sau dễ hoạt động. Tránh đặt quân chắn trước tốt – điều này làm hạn chế khả năng tạo hàng chắn của tốt. Trong khai cuộc với tốt hậu, không nên chặn tốt c bằng quân vì tốt c thường dùng để phá trung tâm (c4) hoặc bảo vệ (c3).
Vị trí tốt và màu ô
Chiến lược phổ biến là đặt tốt trên màu đối diện với màu của tượng mình – giúp tượng hoạt động hiệu quả hơn. Ngược lại, nên đặt tốt trên cùng màu với tượng đối thủ để hạn chế tầm hoạt động của họ. Trong tàn cuộc, tốt nên nằm trên màu đối diện với tượng đối thủ để tránh bị bắt.
Tốt trước vua
Di chuyển tốt trước vua đã nhập thành là hành động mang tính cam kết cao – thường là rủi ro, nhất là khi hai bên nhập thành khác cánh. Chỉ nên đẩy tốt khi có lý do rõ ràng: ăn quân, tấn công hoặc phòng thủ.
Tốt trung tâm
Cố giữ lại tốt trung tâm, nhất là khi nó đang ở hàng 4 (ví dụ d4, e4). Tốt trung tâm giới hạn hoạt động của đối thủ và bảo vệ khu vực trung tâm. Hai tốt song song hàng 4 cực kỳ mạnh – kiểm soát bốn ô quan trọng.
Quan trọng
Kế hoạch với tốt trung tâm thường là đẩy đúng lúc để tạo tốt thông hoặc đẩy lui quân đối thủ khỏi trung tâm, mở đường cho tấn công cánh.
Tốt cánh
Tốt a và h nên giữ ở hàng 2 hoặc 3 để phòng thủ cho đến khi bạn nhập thành xong và phát triển đầy đủ quân. Ngày nay, tốt cánh đã trở thành công cụ chiến lược độc lập, không còn lệ thuộc hoàn toàn vào trung tâm.
Nhận xét
“Chơi ở cánh giờ đây có vị thế riêng, đôi khi còn kiểm soát thế trận hơn cả trung tâm.” — John Watson, Chess Strategy in Action
Ví dụ
Ví dụ: Trong nhiều khai cuộc hiện đại, việc đẩy tốt cánh nhằm gây sức ép vào cấu trúc phòng thủ của đối phương trở nên ngày càng phổ biến và hiệu quả.
Nước đi của tốt
Tốt mạnh nhất ở vị trí ban đầu nhưng phải được đẩy đi để mở đường cho quân. Tuy nhiên, mỗi lần đẩy tốt đều tạo ra điểm yếu. Do tốt không thể lùi, mọi nước đi đều không thể đảo ngược.
Quan trọng
Chỉ đẩy tốt khi có lý do chính đáng – đừng đẩy chỉ vì bạn không biết nên đi nước nào tiếp, đặc biệt khi đang chịu áp lực thời gian.
Mỗi nước tốt tạo ra các ô yếu – tránh những nước tạo lỗ nếu bạn không kiểm soát được chúng. Nếu phải tạo điểm yếu, hãy tạo xa trung tâm nhất có thể.
Khu vực yếu hơn
Đừng đẩy tốt ở nơi bạn đang yếu, hoặc nơi đối phương đang có thế chủ động. Đẩy tốt ở đó có thể khiến bạn dễ bị tấn công hơn. Tuy nhiên, nếu bạn đang tấn công vua đối phương khi hai bên nhập thành khác cánh, việc đẩy tốt là hợp lý.
Nhận xét
“Đừng đẩy tốt ở nơi bạn yếu” có thể đảo ngược thành: “Đừng làm yếu nơi bạn đã đẩy tốt.” — Jacob Aagaard, Chess, March 2008
Bắt quân bằng tốt
Quy tắc nổi tiếng: “Khi không chắc chắn, hãy bắt vào phía trung tâm.” Ví dụ: bắt tốt xe vào trung tâm sẽ biến nó thành tốt mã, tăng giá trị sử dụng.
Trong giai đoạn đầu, bắt vào trung tâm giúp kiểm soát tốt. Nhưng càng về sau (đặc biệt trong tàn cuộc), đôi khi bắt ra ngoài trung tâm lại có lợi hơn – ví dụ tạo tốt thông ngoài biên hoặc khiến vua đối phương phải đi xa để bắt tốt.
Quan trọng
Tốt ở ngoài cánh có khả năng trở thành tốt thông nguy hiểm hơn tốt trung tâm – đặc biệt trong tàn cuộc với vua và mã.
Các quy tắc khác về bắt tốt
— Chỉ đổi tốt nếu bạn có được điều gì đó.
— Thắng một tốt có thể quyết
định cả ván cờ.
— Khi có ba tốt song song, nếu đối phương đẩy tốt xen
giữa, hãy bắt bằng một tốt và đẩy tốt còn lại.
Đẩy tốt lên cao
Đừng đẩy tốt quá hàng 5 nếu chưa bắt được ít nhất một (tốt hơn là hai) tốt trên đường đi. Điều này tránh lãng phí thời gian. Không nên tấn công tốt cơ động của đối phương bằng tốt – vì nó có thể tránh được. Hãy dụ đối thủ đẩy tốt nơi bạn muốn tấn công – để chúng gần bạn hơn và dễ trở thành mục tiêu.